Waarom besteed je ergens tijd aan? En wat geeft dat jou, als mens? Voor Liliane Brakema (32) zijn dit wezenlijke vragen die we vaker aan onszelf en elkaar mogen stellen. “Als ik God was, of kon toveren, dan zou ik waarde aan de tijd van mensen geven”, mijmert de regisseur. Want dat is waar zij ook in haar theatervoorstellingen naar streeft. “Al worstel ik soms nog met mijn eigen tijd.”
We treffen elkaar in Noordwijk aan zee, waar ze opgroeide en nog graag komt om uit te waaien en tijd door te brengen met haar dierbaren. In deze zomerperiode, tussen twee theatervoorstellingen in, is er ruimte om zichzelf opnieuw essentiële waaromvragen te stellen. Want zo nieuwsgierig als zij is waarom andere mensen doen wat ze doen – en naar wat daaronder zit en dáár weer onder – zo zelfonderzoekend is Liliane ook. Zeker op de momenten dat ze de focus op het werk even kan loslaten. Al is haar vak eigenlijk een manier van leven die is verweven met wie zij is als mens.
‘Bepalen waar het echt om gaat’
“Ik ben aan het opschrijven waarom ik ook alweer theater maak”, vertelt de bevlogen regisseur, die sinds haar succesvolle afstuderen* onderzoekend, vernieuwend en bespiegelend theater maakt. De drive achter haar voorstellingen was vanaf het begin helder: “Theater is een prachtige manier om mensen die veel denken te raken en iets nieuws te laten voelen. Al merkte ik gaandeweg dat je via voorstellingen ook voelende mensen aan het denken kunt zetten. En nu, in deze tijd vol drukte en afleiding, zie ik theater meer dan ooit als een plek waar ruimte is voor contemplatie. Om weer te kunnen ontdekken waar het echt om gaat in het leven.”
Voor Liliane gaat het leven om waarde geven aan tijd. En wat die waarde is? “Lang heb ik gedacht dat het voor mij persoonlijk gaat over heel goed worden in dit vak, zodat ik mensen kan raken en laten voelen. Die missie was alles, zelfs belangrijker dan de liefdesrelaties in mijn leven. Maar nu ik een partner heb die echt begrijpt waarom ik zoveel energie en tijd in mijn vak stop, zie ik in dat werk en liefde juist heel goed samengaan. Ik zie dat het leven zelf van waarde is en bovendien nauw verbonden met mijn werk. Want hoe kun je theater maken over wat van waarde is als je dat zelf niet weet? Maar ook het zelf ervaren hoe makkelijk je de werkelijke waarde van het leven uit het oog kunt verliezen, maakt dat ik er sterkere voorstellingen over kan maken.”
‘Dichter bij elkaar komen’
Het zijn soms heel ongemakkelijke, maar altijd universele gevoelens die de jonge regisseur tastbaar weet te maken in haar voorstellingen. “In het theater kun je in een veilige, afgebakende context kijken naar wie we zijn als mens. Het gaat niet over jou en juist dáárdoor kan het toch over jou gaan. Bovendien is er tijd en ruimte om te ervaren. Het theater is nog één van de weinige plekken waar de telefoon uit gaat en waar geen afleiding is. Waar je live voor je neus het leven ziet gebeuren. Je krijgt de kans om je over te geven aan onderhuidse gevoelens waar we geen woorden aan kunnen of willen geven, van angst, verdriet en boosheid tot existentiële eenzaamheid. Mijn voorstellingen laten zien: dit zijn wij óók, als mensen. Het is een manier om dichter bij elkaar te komen en diepere betekenis aan het leven te geven.’’
“Voor mij maakt theater alle domme dingen die we als mensen doen ontroerender. Het laat die mooie, kwetsbare kant zien die ons tot mens maakt. Het onhandige, het voortdurende zoeken, met steeds weer nieuwe pogingen. Vallen, opstaan en het blijven proberen, dat raakt mij. Ik heb er zelf van geleerd dat je soms in de leegte of donkerte moet durven vallen. Omdat je pas van daaruit weer nieuwe pogingen kunt ondernemen, nieuwe manieren leert ontdekken. Als je bang bent voor die leegte en je niet durft over te geven, dan blijf je spartelen op één plek. Als ik mezelf na mijn vorige relatie niet had durven onderdompelen in het verdriet dat bij de breuk hoorde, dan had ik nooit de liefde kunnen ervaren die ik nu deel met mijn partner. Als de dalen dieper zijn, worden ook de pieken hoger en krijgt het leven meer kleur.’’
‘Dat tintelende gevoel dat je lééft’
De diepgang die Liliane zoekt in het leven, zoekt ze ook in haar vak. “Soms vraag ik me af of ik iets moet maken wat iedereen leuk vindt, iets luchtigers en dunners, om meer mensen te bereiken. Maar als ik dat denk, voel ik het antwoord al: dat wil ik niet. Vermaak, snelheid en vervlakking is er al genoeg in onze zapcultuur. Voor mij zit de waarde in de verdieping, in de vertraging ook. Door een gevoel waar je makkelijk overheen zou kunnen spelen juist uit te rekken, zodat ook de toeschouwers kunnen voelen wat er nog méér is. Niet de weg van de minste weerstand kiezen, maar erin durven duiken, ook als het eng of moeilijk is. Zodat je later, als je weer boven komt, dat fijne tintelende gevoel kunt ervaren dat je lééft.’’
‘’Soms lig ik zelf wakker van die diepte. Het is spannend en eng om risico te nemen, ook in het theater. Dan vraag ik me niet af of dat dagelijkse moed is, maar denk ik alleen na over moet met een t: wat moet er verteld worden? Hoe kan ik mensen iets geven? De voorstellingen die ik maak, ervaar ik niet als een keuze. Ze ontstaan vanuit een gevoel dat ik moet volgen. Een gevoel waarin ik me makkelijk kan verliezen en waarbij ik soms verward raak bij de vertaalslag naar de voorstelling. Mijn uitdaging is het verhaal goed over te brengen, zonder de essentie te verliezen. Om echt bij toeschouwers binnen te komen. Of en hoe dat gaat lukken, dat is elke keer mijn zoektocht. Daar horen fases bij van niet-weten en ronddobberen, iets wat ik moeilijk blijf vinden. Terwijl ik ook weet dat ik juist door overgave aan die momenten uiteindelijk kom waar ik wil zijn.’’
‘Als er maar íets gebeurt’
Dat ze als regisseur op topniveau theater wil maken, is vooral om met topmensen te kunnen werken. “Bij mijn laatste voorstelling in Duitsland – een theatermekka – kon ik beschikken over de beste dramaturg, de beste ontwerpers, de beste componist… kortom, een topteam. En daardoor creëer ik de grootste kans om het verhaal goed te vertellen. Wat goed is? Een voorstelling is voor mij geslaagd als de toeschouwers geraakt worden. Op een manier die ik wel of niet had voorzien, dat maakt niet uit, als er maar íets met ze gebeurt. Als mensen na de voorstelling een biertje drinken en er nooit meer over nadenken, dan was het niet goed. Ergens wil ik iets in beweging zetten. Mensen de gelegenheid geven om stil te staan bij hoe zij waarde kunnen geven aan hun tijd.’’
Zelf worstelt ze nog regelmatig met haar tijd. Liliane’s manier van werken is intensief en vergt veel. “Daarom maak ik hooguit twee voorstellingen per jaar. Met mijn focus en intensiteit lukt dat alleen als er genoeg tegenover staat om weer op te laden. Want ik kan me echt verliezen in projecten, dan heb ik wekenlang geen aandacht voor alles wat ik óók belangrijk vind. Na de première kan de wereld buiten de voorstelling weer langzaamaan binnenkomen. Zodra ik weer voluit deelneem aan het leven, ontstaat er ook inspiratie voor nieuwe stukken. Die balans is een voortdurend zoeken, waarin ik – naarmate ik ouder word en meer ervaring krijg – steeds beter leer omgaan met de ruis. Om soms eerder nee te zeggen en dichtbij mijn eigen bron te blijven. Want daar zit de kracht van wat ik maak.’’
Nieuwsgierig naar de voorstellingen van Liliane? Dit najaar is ‘Er zal iemand komen’ te zien in de Nederlandse theaters. Een poëtische thriller over liefde die uit elkaar rafelt. Klik hier voor de speellijst en kijk voor nog meer werk op www.lilianebrakema.nl.
* Het door Liliane geregisseerde stuk ‘De Wilde Eend’ (bekroond met de André Veltkampprijs) werd als eerste afstudeervoorstelling in de geschiedenis geselecteerd voor het prestigieuze Nederlands Theaterfestival als één van de tien beste voorstellingen van het seizoen 2016.
Fotografie: Thomas Kunz